Parochiekerken en voormalige parochiekerken
Kerk Onze-Lieve-Vrouw, Broechem
Gemeenteplein
Beschermd als monument
De mooie barokke voorgevel met jaartal 1707 springt meteen in het oog. Rond 1160 liet de abdij van Tongerlo hier een natuurstenen kerk in romaanse stijl optrekken. Later volgden verbouwingen in gotische en barokke stijl. Ondanks oorlogsschade bleef heel wat van de historische inboedel en binnenafwerking bewaard. Op het koordoksaal staat het ‘Zilveren Orgel’ gebouwd door J.B. de Forceville rond 1720 voor de Antwerpse Sint-Pauluskerk en naar hier overgebracht in 1832. De concerten die er sinds de restauratie in 1995 mee worden gegeven genieten grote faam.
Sint-Gummaruskerk Emblem
De Voortstraat 2A
Vastgesteld bouwkundig erfgoed
De huidige neogotische kerk is volgens de legende gebouwd boven het graf van de heilige Gummarus. De oudste vermelding dateert uit 1248, wanneer een bestaande kapel tot parochiekerk werd verheven. In 1853 besloot het kerkbestuur die volledig af te breken en te vervangen door een groter, neogotisch gebouw. Op 11 oktober 1855, de feestdag van de heilige Gummarus, kon de eerste mis plaatsvinden in de nieuwe kerk. Belangrijk is het interieur van de kerk, dat in dezelfde tijd volledig werd ingericht met neogotisch meubilair naar ontwerp van de gebroeders Goyers uit Leuven. Recentelijk zijn de glasramen vernieuwd.
Allierse kapel, Emblem
Liersesteenweg 127
Beschermd als monument en dorpsgezicht
Op deze kleine verhevenheid aan de rand van de Netevallei stond aanvankelijk een bedehuis, gewijd aan de heilige Martinus, dat wellicht een zelfstandig parochiekerkje was. Vanaf 1186 was Alliers afhankelijk van Broechem en bediende de kapel de parochianen die te ver van de ‘moederkerk’ woonden. Ze speelde ook eeuwenlang een rol als bedevaartsoord. De huidige kapel dateert uit 1719 en is toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van de Vijf Fonteinen. Het interieur bevat een aantal zeer waardevolle elementen, zoals de preekstoel uit 1664 en het gemarmerd houten altaar uit 1719.
Kerk van Onze-Lieve-Vrouw-ten-hemel-opgenomen, Millegem
Sint-Antoniusstraat 39
Beschermd als monument, mét omgevend kerkhof
Deze kleine gotische kerk ligt heel pittoresk op een lichte verhevenheid, omgeven door lindebomen. Het zou de eerste parochiekerk van Ranst zijn geweest, mogelijk al van in de 13de eeuw. In de loop van de 17de eeuw in verval geraakt, werd ze vanaf 1685 herbouwd. In het interieur zijn een aantal mooie houten gepolychromeerde beelden uit de 16de, 17de en 18de eeuw bewaard. Het orgel, in 1713 of 1723 gebouwd door Carolus Dillens uit Mechelen, werd in 1837 vanuit de Sint-Pancratiuskerk van Ranst overgebracht naar Millegem.
Kerk van Onze-Lieve-Vrouw-ten-hemel-opgenomen, Oelegem
Torenplein 29
Beschermd als monument
Oelegem werd pas in 1604 een zelfstandige parochie, onafhankelijk van Broechem, al stond hier zeker al van in 1263 een kapel. De kerk kreeg haar huidige neogotische uitzicht bij de wederopbouw na WO I. Architect Frans Sel koos er voor om de torenspits wél zijn typische vorm, uit 1670, terug te geven. In het interieur bleven enkele mooie houten beelden uit de 16de en 18de eeuw gespaard van het oorlogsgeweld. De inrichting van het hoogkoor in pure neogotiek, een gift van de familie de Brouchoven de Bergeyck, verdient bijzondere aandacht.
Sint-Pancratiuskerk, Ranst
Gasthuisstraat 38
Beschermd als monument, mét het omringende kerkhof
De enige kerk waar nog een deel van het kerkhof rond ligt. De kerk brandde af toen op 22 maart 1854 brand uitbrak in de nabijgelegen brouwerij. De torenspits werd vernield, alle muren, hoewel zwaar beschadigd, bleven bewaard maar het interieur was zo goed als volledig verwoest. De herbouw gebeurde naar ontwerp van Ferdinand Berckmans tussen 1854 en 1858.
Speciale aandacht verdient de 18de-eeuwse calvarie tegen de buitenzijde van de sacristie.
Kapellen
Onze-Lieve-Vrouw van Bijstandkapel, Broechem
Kapelstraat 27A
Beschermd als monument.
Volgens de legende spoelde op deze plek na een overstroming spontaan een Mariabeeldje aan. Er ontstond een bedevaartsoord, waarop al in de late middeleeuwen een kapel kwam. In 1648 liet de heer van Broechem, Filips le Roy, een stenen gebouwtje optrekken. De huidige kapel, op een driehoekig met linden en meidoorn omgeven terrein, dateert uit 1758. De voorgevel is geïnspireerd op die van de parochiekerk. Het grote chronogram in de voorgevel bevat de bouwdatum.
Sint-Barbarakapel, Emblem
Oostmalsesteenweg
Vastgesteld bouwkundig erfgoed
Opgetrokken in 1955 voor de Britse basis in 1955 naar ontwerp van majoor E.H. Elson op een beboomd en met gras begroeid terrein nabij de belangrijkste toegangsweg van het voormalige "Kamp A". Stilistisch refereert de kapel naar de eenvoudige Engelse dorpskerken met voorgeplaatste, massieve toren. De glasramen en het roerend meubilair zijn na de opheffing van het kamp in 1992 overgebracht naar de anglicaanse Saint-Bonifacekerk in de Grétrystraat in Antwerpen.
Sint-Gummaruskapel, Emblem
Dorpsstraat 17 A
Beschermd als monument en beschermd cultuurhistorisch landschap
Volgens de legende deed de heilige Gummarus hier een bron ontstaan. De plek werd een bedevaartsoord; naar aanleiding van een aantal mirakels nam de volkstoeloop toe en werd in 1477 een kapel gebouwd over de bron. Het huidige, barokke gebouw dateert uit het laatste kwart van de 17de eeuw, met 18de-eeuwse aanbouw boven de bron.
Grot van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes
Kasteeldreef 22
In cementrustiek opgetrokken, typische ‘Grot van Lourdes’, op het domein Zevenbergen uit 1952. De grot en de bijhorende bid- of meditatieplek is opgericht door de toenmalige kasteelheer, Gaston van den Berghe. Dagelijks bezoeken mensen de grot nog voor een kort voor een kort moment van stilte en bezinning.
Devotiekapellen
Verspreid over de gemeente zijn nog een aantal kleinere devotiekapellen te vinden. Vaak lagen die op de route van een lokale processie. Voorbeelden daarvan zijn
- de Onze-Lieve-Vrouwekapel uit 1938 op de hoek van de Heidestraat en de Klaverstraat in Emblem;
- Een qua stijl op de herdenkingskapel van Küssnacht geïnspireerd bedehuis in de Kreupelstraat in Emblem dateert uit 1936 en is ook aan Maria gewijd;
- In de Broddestraat in Broechem ligt de Boomgaardkapel, opgericht ter nagedachtenis van slachtoffers van V-bommen uit WO II;
- Op de hoek van de Veldstraat en de Broechemlei in Ranst liet Prosper de Terwagne een echt neogotisch juweeltje optrekken;
- Ook het bescheiden gebedshuisje uit 1898 aan de Schildesteenweg, bij de voormalige pastorie in Oelegem, past in deze reeks.
Daarnaast zijn er tientallen veld-, staak-, straat-, boom- en gevelkapelletjes. Sommige zijn als dankkapel opgericht of om een bepaalde gebeurtenis te herdenken. De meeste zijn opgericht in het kader van de ‘Regnum Mariae’-campagne van de jaren 1956. Straatkapelletjes van enige grootte zijn te vinden in Oelegem in de Kerkhoflei (recent naar de molen verplaatst vanuit de Vlotstraat), Tussen Maas en Moor en in de Everhoek. Vele van deze bescheiden bedehuisjes worden – louter door vrijwilligers! –zeer goed onderhouden. De traditie om ze in de meimaand op te frissen en met blauw-witte bloemenslingers te versieren wordt her en der nog in ere gehouden.
